معرفی آزمایشگاه ویروس شناسی آب و فاضلاب
بر اساس هدف ششم توسعه پایدار سازمان ملل متحد (sustainable development goal 6)، اطمینان از تامین و مدیریت پایدار آب و سلامت برای همه مردم تا سال 2030 جزو اولویت های اصلی است. بر این اساس نظارت بر کیفیت شش شاخص شامل آب آشامیدنی، سلامت و بهداشت، پساب، راندمان استفاده از آب، کمبود آب و مدیریت آب از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. شاخص اول در این برنامه، نظارت بر کیفیت آب آشامیدنی را مد نظر قرار داده است که شامل فراهم نمودن منابع آب آشامیدنی کافی و عاری از آلودگی های شیمیایی و میکروبی (از جمله ویروس ها) می گردد. شاخص سوم برنامه که در راستای تمامی شاخص های دیگر تعریف شده است، نظارت بر مدیریت مناسب پساب را مدنظر قرار داده است که نهایتا بر سلامت منابع آب آشامیدنی، سلامت مردم و افزایش راندمان استفاده از آب و مدیریت منابع محدود آب تاثیر گذار است.
اگرچه تا سال ها بررسی سلامت منابع آبی بر اساس ارزیابی میزان آلودگی با باکتری هایی مثل اشرشیاکلی صورت می گرفته است، در سال های اخیر و با افزایش دانش کلی در خصوص بیماری زایی ویروس ها، این عوامل نیز در طبقه بندی سازمان بهداشت جهانی (WHO) جزو عوامل با اهمیت سلامتی متوسط تا بالا دسته بندی شده اند. ویروس هایی مانند ویروس نورواک، روتاویروس، انتروویروس، ویروس هپاتیت A، و ویروس هپاتیت E در منابع آبی شناسایی شده اند و گاها اپیدمی های بزرگی ایجاد نموده اند (گزارش هایی از استرالیا، فرانسه، ایتالیا، ژاپن و ...). در ایران نیز، شناسایی روتاویروس، ویروس هپاتیت A، کروناویروس سارس 2 و نوروویروس ها در پساب تصفیه خانه های فاضلاب یا فاضلاب خروجی برخی بیمارستان ها موفقیت آمیز بوده است.
پایش سلامت منابع آب آشامیدنی در مناطق شهری از الزامات بهداشتی شهرهای بزرگ محسوب می شود. از آنجا که سلامت آب جنبه های مختلفی از زندگی مردم را تحت تاثیر قرار می دهد، لزوم اطمینان از سلامت آب امری حیاتی محسوب می گردد. از طرف دیگر، استفاده مجدد از فاضلاب در سال های اخیر به دلیل کمبود منابع آب و افزایش شهرنشینی اهمیت پیدا کرده است. استفاده مجدد از پساب برای آبیاری کشاورزی در کشورهای توسعه یافته ای همچون استرالیا، ایالات متحده، اسپانیا و ایتالیا به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته است. از مزایای این عمل می توان به کاهش اثرات کشاورزی بر آلودگی آب و بهبود محصولات به دلیل وجود مواد مغذی در پساب اشاره کرد.
اهمیت پایش سلامت منابع آبی از نظر وجود مواد شیمیایی و عوامل عفونی خصوصا در شهرهای بزرگ بر هیچ کس پوشیده نیست. این امر از آنجا که ارتباط مستقیم با سلامت مردم دارد و ممکن است تعداد زیادی از شهروندان را در مدت زمان کوتاهی متاثر سازد، از اهمیت فراوانی در سطح امنیت ملی برخودار است. از جمله عوامل عفونی که ممکن است در آب یافت شود، می توان به ویروس ها اشاره کرد. به دلیل دوز عفونی پایین اکثر عوامل ویروسی گوارشی، آلودگی منابع آبی با مقادیر کم این ویروس ها نیز می تواند عواقب سنگینی برای سیستم بهداشتی کشور به همراه داشته باشد.
آزمایشگاه مرجع معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی ایران از آزمایشگاه های مورد اعتماد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می باشد که سابقه ای چندین ساله در خصوص انجام آزمایشات شیمیایی و میکروبی بر نمونه های آب و فاضلاب ارسالی به این مرکز دارد. ضمنا، ارتباط نزدیکی نیز با آزمایشگاه مرجع آبفا (شرکت آب و فاضلاب شهرداری تهران) برقرار شده است تا جهت استانداردسازی فرایند ها از تجربیات طرفین استفاده گردد. اخیرا آزمایشگاه مرجع اقدام به راه اندازی آزمایشگاه تشخیص ویروس ها در آب و فاضلاب نموده است که پس از بررسی و ارزشیابی توسط وزارت بهداشت، مورد تایید قرار گرفته و به دانشگاه های کشور جهت ارسال نمونه های بهداشتی و پژوهشی معرفی گردیده است. این آزمایشگاه که از حضور چندین نفر از اعضای هیات علمی آموزشی دانشگاه بهره می برد، قابلیت ارائه خدمت به مراکز خدماتی، آموزشی و پژوهشی در حیطه های بهداشتی، اپیدمیولوژی، میکروبیولوژی، سلامت کار و محیط، و ویروس شناسی داراست.
آزمون های مورد استفاده برای تشخیص ویروس ها در آب و فاضلاب
روش‌های آزمایشگاهی متعددی برای تشخیص ویروس ها در اب و فاضلاب استفاده می‌شود. کنترل‌های آزمایشگاهی می‌توانند از نتایج دقیق عملکرد و کیفیت داده ها اطمینان حاصل کنند. روش‌های آزمایش استاندارد شامل مراحل پردازش نمونه، استفاده از کنترل‌های آزمایشگاهی و اجرای اقدامات ایمنی زیستی برای اطمینان از تفسیر داده‌ها به منظور استفاده در سیاست گذاری سلامت عمومی بسیار اهمیت دارد.
در آزمایشگاه ویروس آب و فاضلاب پس از تغلیظ ویروس های احتمالی موجود در نمونه های دریافتی (روش جداسازی دوفازی دکستران- پلی اتیلن گلایکول بر اساس دستورالعمل های سازمان جهانی بهداشت) و انجام استخراج ژنوم ویروس ها با کیت های تجاری مورد تایید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، شناسایی ویروس های مختلف با تست های بسیار حساس و اختصاصی ریل تایم PCR برای هر یک از ویروس های مختلف انجام می گیرد.
قوانین، مقررات و دستورالعمل های آزمایشگاه ویروس شناسی آب و فاضلاب:
| ردیف | عنوان | دانلود/لینک |
| 1 | آئین نامه ها و دستورالعمل ها |  |
آشنایی با پرسنل آزمایشگاه ویروس شناسی آب و فاضلاب:
